Članak "Sankcije SAD kao instrument geoekonomske borbe"

Sankcije SAD kao instrument geoekonomske borbe 

     Od početka 2018. godine Sjedinjene Američke Države  su oštro aktivirale politiku sankcija i trgovinskih ograničenja u odnosu na značajan broj vodećih država u svijetu.U januaru je bio objelodanjen spisak ruskih činovnika i preduzetnika, protiv kojih Vašington planira uvođenje sankcija na osnovu zakona, koji je donesen još u ljeto prošle godine.[1] U martu je Bijela kuća najavila uvođenje tarifnih ograničenja na uvoz čelika i aluminijuma iz vodećih zemalja –isporučilaca, uključujući najbliže saveznike SAD[2] . Nešto kasnije formalno je bio iniciran proces uvođenja ograničenja na investicije i uvoz iz Kine, koji može zahvatiti do hiljadu i po vrsta roba, uključujući produkciju tehnološkog i telekomunikacionog sektora. 

     Prema mišljenju evropskih  komentatora   preduzeta ograničenja  znače zahtjev SAD za promjenom razmještanja snaga u svjetskoj ekonomiji. Krajnji cilj ove runde  represalija je da „baci na koljena“  ili bitno ograniči  njihove mogućnosti  ekonomnskog razvoja, kompanije i zemalje, koje oni kontrolišu. 

     Tako, naprimjer, smatra se, da „američkoj vladi, ne samo da je pošlo za rukom da izazove krizu kod drugog po veličini  proizvođača aluminijuma u svijetu, već da sada i odlučuje ko će kontrolisati „RUSAL“, jedan od glavnih koncerna u Rusiji“.[3]  Osim produbljenih ekonomskih problema s Evropskom Unijom, službena lica SAD ne zamaraju se da objavljuju pripremu sve novijih  ograničavajućih mjera (faktički takvih istih sankcija) u odnosu prema Narodnoj Republici Kini.Osuđujući uvođenje novih ograničavajućih ekonomskih mjera  od starne Amerike, Moskva i Peking ih karakterišu kao direktan „pokušaj udaljavanja konkurenata  sa svjetskog tržišta“. Analizirajmo ovo pitanje detaljnije. 

     Prema mišljenju jednog od vodećih  ruskih eksperata, Sergeja Karaganova, poslije raspada SSSR, Zapad je stekao vojnu i ideološku prednost, „zahvaljujući čemu je mogao da počne da prepumpava svjetski Bruto nacionalni dohodak u svoju korist“.  Ipak, od druge polovine dvijehiljaditih “klatno je preteglo na drugu stranu“, kada je Rusija „počela da obnavlja svoj vojni potencijal“, a Kina otvoreno počela da demonstrira svijetu svoje mogućnosti. Kao rezultat, Zapad vidi da njegove „pozicije  u svijetu naglo slabe“. Stoga nije slučajno što je Trampova administracija u Strategiji nacionalne sigurnosti, koja je objavljena u decembru 2017. godine, označila Rusiju i Kinu kao „konkurente“, „koji šalju izazov“ interesima SAD. Ipak, ekspert smatra, bez vojne prednosti „Zapad je osuđen na poštenu konkurenciju, a to dovodi do znatnih gubitaka za rukovodeću elitu i za obične stanovnike zapadnih zemalja“.[4]  

     Problem predstavlja čak i to, što je „frontalna“ vojno-strateška suprotstavljenost bremenita katastrofalnim posljedicama za sve. Druga stvar je - strategija laganog “gušenja“ konkurenata, „ofanziva“ finansijsko-ekonomskih metoda.  Mjere odabrane na odgovarajući način, u koje spadaju direktne ekonomske i finansijske sankcije, u stanju su, ne samo da podrivaju pozicije geopolitičkih oponenata, već i u mnogome  da preraspodijele „breme“ borbe i vojno-strateških troškova svjetskog sistema  na one saveznike, koji su po mišljenju pristalica Trampa, „navikli“ da žive „na račun Amerike“.Takav pristup se logično uklapa u koncepciju „Amerika – prije svih“, koja je donijela pobjedu sadašnjem šefu Bijele kuće.Upravo je ovo, smatra niz eksperata, glavni uzrok za pojavu 10% -e carine  na uvoz aluminijuma, čija je proizvodnja u SAD  posljednjih  godina smanjena nekoliko puta. Osim toga, uvodeći sankcije protiv ruskih i kineskih isporučilaca, SAD dobijaju i dodatni adut u pregovorima sa Evropskom Unijom: Vašington može da zahtijeva od evropskih država dodatne ustupke, obećavajući im „ruski“ ili „kineski“ udio na svom tržištu.  

     Prioritet geoekonomike u sadašnjoj poplavi “sankcionih aktivnosti” SAD, otvoreno demonstrira njen odabirni karakter.  Vašington pažljivo bira mjere ograničenja, tako da one ne bi opterećivale američke kompanieje i potrošače. Odatle proizilaze i planovi za ograničavanje isporuka čelika u SAD. Otuda i rastuća informaciona kampanja oko “zavisnosti” Evrope od ruskog prirodnog gasa – Tramp je više puta najavljivao plan “da bitno poveća” isporuke američkog tečnog prirodnog gasa  na evropska tržišta. U tom istom nizu je i faktička zabrana djelatnosti kineskim proizvođačima elektronske opreme za Huawei i ZTE , koja je uvedena u ovoj godini. (Upravo pošto je prva kompanija postala 3-i proizvođač mobilnih telefona na svijetu, a druga 4-a na tržištu SAD[5]). Formalno ih okrivljuju kao ”prijetnju nacionalnoj sigurnosti”.

     Istovremeno Bijela kuća, naprimjer, ne razmatra ideju za ograničenje uvoza titana iz Rusije, ili ideju za ograničenje izvoza u Kinu američkih automobile i aviona.  Otuda takođe, naizgled i paradoksalan zahtjev šefa Pentagona Kongresu  da napravi izuzetak iz zakona o antiruskim sankcijama sa ciljem da olakša isporuku američke vojne tehnike nizu zemalja pripadajućih trećem svijetu[6].  Otuda je, napokon, uzdržana (za sada u svakom slučaju) pozicija Vašingtona prema saveznicima, koji ne samo da ispoljavaju  otvoreno nezadovoljstvo prema već postojećim ograničenjima protiv Rusije, nego i javno saopštavaju da u novoj “rundi”[7] neće učestvovati.    

     Javno nastojanje na “taktičkoj” ekonomskoj svrsishodnosti u današnjem vrtlogu ekonomskih ograničenja prema stranim konkurentima, ne smije bacati u zasjenak  zajedničku strategiju, koja ima cilj da očuva vodeću poziciju Zapada na međunarodnoj areni. Radi se o zabrani (ograničenjima) na isporuku preciznih tehnologija. U slučaju Rusije osnovna strategija je – u narednih 10-15 godina - stvoriti vještačku sliku gubitka konkurentske sposobnosti  “u … oblastima…konkurentske proizvodnje” i, prema tome, porasta zavisnosti od uvoza. Glavni zadatak se saopštava krajnje otvoreno  - dovesti do njenog uklanjanja “iz broja država , sa kojima je u principu moguća ekonomska konkurencija…,i to bi tobože riješilo “ruski problem” bez krize, katastrofe, opasnosti upotrebe atomskog oružja ili pojave gomile izbjeglica sa ruske teritorije”.[8]  U SAD se ne trude da sakriju zauzeti kurs ograničenja razvoja Kine u oblasti telekomunikacija i vještačke inteligencije.  Zapadne eksperte je sve manje strah čak i od scenarija  novog rascjepa svijeta na dva bloka, oštro suprotstavljena jedan drugom – proameričkog i prokineskog. Po svemu sudeći takav ishod od strane SAD prikazuje se prihvatljivijom alternativom u poređenju sa prijetnjom svjetskim ratom.  

     Zalažući se za eskalaciju politike sankcija Sjedinjene Države, kao jedan od glavnih razloga, ističu “kršenje prava intelektualne svojine”.U međuvremenu, prema mišljenju kritičara, današnja arhitektura međunarodne trgovine, uključujući njen glavni institut za izgradnju sistema – Svjetsku trgovinsku organizaciju, stvorena je upravo za to da bi učvrstila dominantnu ulogu SAD, kao glavnog dobitnika svjetske “intelektualne rente” . Doprinos kompanija ili stručnjaka iz drugih država u stvaranju novih tehnologija, koje se patentiraju u SAD, ni izdaleka se ne uračunava u punoj mjeri, budući da oni nominalno pravno ili rade  za američke kompanije, ili su prinuđeni da po preniskim cijenama  prodaju rezultate svoga rada zbog institucionalne dominacije SAD na međunarodno – pravnom djelokrugu. 

     Takvom pristupu nije se jednostavno suprotstavljati. Ovo iz razloga što pred državama, protiv kojih su usmjerene američke sankcije, pojavljuje se složen problem: mobilisati javno mnjenje svoje zemlje protiv oponenta, koji u ovoj sferi formalno ne poseže za direktnim metodama sile. Ali to je moguće. U takvim situacijama su potrebne mjere manjeg ili većeg ograničenja uvoza. Jedan od posljednjih uspješnih priimjera je bojkot Južnokorejske robe u Kini, kao odgovor na razgranavanje američkog sistema PRO THAAD, u Južnoj Koreji. Međutim, ovaj pristup ima svoje nedostatke – vještačko ograničavanje konkurencije na unutrašnjem tržištu rijetko kada doprinosi ubrzavanju nacionalnog ekonomskog razvoja na srednju ili dugoročnu perspektivu. 

     Na taj način američke sankcije, kako se pokazuje, imaju istančanu ekonomsko-ideološku pozadinu. Niz sankcionih mjera očigledno je formulisan  sa takvim proračunom kako bi stvorio najveće probleme za subjekte, koji se smatraju utemeljivačima sistema ekonomske djelatnosti (kako državne, tako i za privatn e) koji “defakto” ne čine “elastičan dio zajedničkog tržišta” i ne mogu se “lako prilagođavati promjenama u sastavu kupaca”. 

     Prethodno saopšteno potvrđuje  da  SAD već po koji put  koriste ekonomski pritisak kao instrument geopolitičke borbe i gušenja konkurencije sa ciljem uspostavljanja američke dominacije u svijetu.  

[1] Htps: www. Treasury. gov/resourcwe-center/sanctions/Programs/Documents/hr.3364_pl 115-44.pdf// zakon je bio usvojen u znak odgovora na aktivnosti Rusije, koje u SAD smatraju miješanjem u tok predsjedničkih izbora 2016.g. 

[2] Dalje su rokovi “sveobuhvatnog” uvođenja carina bili premješteni  za 1. maj, a  zatim za  1. jun ove godine. 

[3] https://www.globalaffairs.ru/article/02May2018/nzz/sanctions.html. 

[4] http://www. Globalaffairs.ru/print/pubcol/Zapad-nas-nenavidit-a my-ispytyvaem-k-nemu-prezrenie--19526 

[5] Huawei – je treći proizvođač mobilnih telefona na svijetu, ZTE je 4-i, prema tržišnom udjelu, isporučilac  mobilnih telefona u SAD (oktobar 2017.godine) (prema podacima Forbes.com – https://bit.ly/2HKIPOU) 

[6] https://www.nevsru.com/world/26apr2018/pentagoncaatsa.html 

[7] Na primjer, kako izvještava TheTimes, ministar finansija Velike Britanije Filip Hemond „upozorio je da Velika Britanija i SAD neće ići rame uz rame protiv Putinovog režima, budući da je pitanje da li će se Evropska Unija ikad saglasiti sa tako oštrim sankcijama“. 

https:/www.inopressa.ru/article/26Apr2018/telegraph/sanctions_gb.html  

[8] https://carnegie.ru/commentary/76017